मूर्ती, मिरवणूक, महाप्रसाद
बेलगाव:
सीमेवर वसलेल्या बेलगावातील गणेशोत्सव हा केवळ धार्मिक सोहळा नसून लोकांच्या मनाला एकत्र बांधणारा सांस्कृतिक उत्सव आहे. दशकानुदशकं वाढत गेलेला हा उत्सव आपल्या वैभव, वैशिष्ट्य आणि सामाजिक स्नेहामुळे संपूर्ण राज्यात प्रसिद्ध झाला आहे.
स्वातंत्र्यलढ्यापासून संस्कृती उत्सवापर्यंत
लोकमान्य बाळ गंगाधर टिळक यांच्या प्रेरणेने बेलगावात सुरू झालेला सार्वजनिक गणेशोत्सव, स्वातंत्र्य चळवळीच्या काळात जनतेला एकत्र आणणारा सांस्कृतिक मंच ठरला. त्या काळी देशभक्तिगीते, नाटकं, व्याख्यानं आणि चर्चांच्या माध्यमातून जागृती निर्माण केली जात होती. ही परंपरा आजही तितकीच जिवंत आहे.
मूर्तींचा देखावा – बेलगावचा अभिमान
“मुंबईनंतर गणेशाचा वैभव पहायचं असेल तर बेलगावाला या” असं म्हटलं जातं, आणि ते खरंही आहे.
पूर्वीपासूनच एक महिन्यापूर्वी तयारी सुरू होत असे. त्या वेळी लोक रांगेत उभे राहूनच गणपतीचं दर्शन घेत.
आजही शहरातील प्रत्येक वाडा, प्रत्येक गल्लीत गणेशाची झलक दिसते. अनगोल, भाज्या मार्केट, खादरशहा पीर परिसरातील कलात्मक मूर्ती डोळे दिपवतात तर काही ठिकाणी साधेपणाने सजवलेले मंडप भक्तिभाव जपतात. विद्युत सजावट, कलात्मक पार्श्वभूमी आणि सामाजिक संदेश देणाऱ्या मूर्ती या उत्सवाचं वैभव अधिकच वाढवतात.
सांस्कृतिक कार्यक्रमांचं व्यासपीठ
बेलगावचे गणेश मंडप केवळ पूजा-भजनापुरते मर्यादित नाहीत; दररोज नाटकं, संगीत, भजनी कार्यक्रम, तसेच जनजागृतीपर उपक्रमांनी गजबजलेले असतात. अनेक कलाकारांचा पहिला प्रयोग हाच गणेश मंडपावर झाला आहे. म्हणूनच बेलगावचा गणेशोत्सव “संस्कृती उत्सव” म्हणूनही ओळखला जातो.
महाप्रसाद – आत्मीयतेची अविस्मरणीय आठवण
बेलगावच्या गणेशोत्सवाचं एक खास वैशिष्ट्य म्हणजे महाप्रसाद. पूर्वी काही मंडपांपुरता मर्यादित असलेला प्रसादवाटप आज संपूर्ण शहरभर पसरला आहे.
पोलीस ठाण्यांमध्ये होणारा महाप्रसाद हा तर वेगळाच आकर्षणाचा भाग आहे. कायदा रक्षक स्वतः जेवण वाढतात आणि त्यामुळे जनता व पोलीस यांच्यातील बंध अधिकच घट्ट होतो.
मोठ्या भांड्यात शिजलेला गरमागरम भात, सांबर, पायसं (खीर) ताटात भरून जेव्हा लोकांच्या हातात जातो तेव्हा तिथे जात, धन किंवा पंथ यांचे भेद उरत नाहीत. सर्वजण एकाच रांगेत बसून प्रसादाचा आस्वाद घेतात.
“मूर्तींचा देखावा डोळे भरवतो, पण महाप्रसादाची आत्मीयता मन भरवते” – असं ज्येष्ठ नेहमी सांगतात, आणि हाच बेलगाव गणेशोत्सवाचा खरा अर्थ आहे.
